این گزارش در نظر دارد تا آثاری که به موضوع برجام پرداخته را مورد بررسی قرار دهد.
به گزارش مرور نیوز، مذاکرات هسته‌ای به منظور کاهش و رفع تحریم‌ها و همچنین راهی برای رسیدن به یک توافق جامع میان کشورهای غربی و جمهوری اسلامی ایران، سال‌هاست که در حال پیگیری است. در طول این سال‌ها به خصوص در چهار سال اخیر این روند با جدیت و سر و صدای رسانه‌ای بیشتری پیگیری شد تا جایی که تبدیل به یکی از اهرم‌های تبلیغاتی دولت یازدهم به منظور کاهش فشارهای سیاسی شد. این روند ادامه داشت تا اینکه دولت یازدهم به توافقاتی با کشورهای غربی دست پیدا کرد که با عنوان «برجام» - مخفف عبارت برنامه جامع اقدام مشترک - شهرت پیدا کرد.
در این بین منتقدان از هر دو طیف موافق و مخالف دولت تلاش کردند تا نظرات خود پیرامون روند مذاکرات هسته‌ای و پس از آن را بیان کنند. یکی از راه‌هایی که منتقدان چه موافق و چه طیف مخالف دولت از آن استفاده کردند انتشار آراء و نظرات در کتب و نشر آن به صورت عمومی بود. در این گزارش در نظر است تا نگاهی به برخی از آثاری که در این زمینه منتشر شده بیاندازیم. هرچند ممکن است تعداد این آثار بیش از آنچه باشد که در این گزارش مورد اشاره قرار گرفته اما کتبی که به آنها اشاره خواهد شد، از آن گونه آثاری است که یا از حیث مؤلف یا از حیث میزان مراجعه و اقبال عمومی شهرت بیشتری داشته‌اند.
« از سعدآباد تا لوزان »؛ شاید عنوان اولین کتاب در زمینه مذاکرات هسته‌ای را باید به این کتاب داد. کتابی که مدیر مسوول موسسه «خراسان» یعنی محمدسعید احدیان نوشته، تحلیلی است از گذشته، حال و آینده پرونده هسته‌ای ایران و به خواننده کمک می‌کند تا بر اساس آن بتواند تحلیلی علمی پیرامون پرونده هسته‌ای ارائه کند. در «از سعدآباد تا لوزان» که انتشارات خراسان آن را منتشر کرده بیانیه‌های پیشین ایران در ارتباط با این پرونده به خواننده ارائه و در یک سیر تاریخی این تحلیل عرضه شده است.
« توافق از منظر نخبگان » یکی دیگر از کتاب‌هایی است که ادعای اولین کتاب بودن در این زمینه را دارد و ناشر آن برای انتشارش با سختی‌های قابل توجهی دست و پنجه نرم کرد و در پایان با کمک نمایندگان مجلس موفق به انتشار این کتاب شد. هرچند محتوای این کتاب، پیش از این منتشر شده بوده و در واقع نقد و نظرهای مخالفان و موافقان توافق هسته‌ای است اما انتشار دوباره و در قالب یک کتاب می‌تواند کار علاقه‌مندان به خواندن در این زمینه را آسان کند. این کتاب از سوی انتشارات اشراق حکمت منتشر شده است.
اما اگر از اولین‌ها بخواهیم گذر کنیم به کتابی دیگر درباره «برجام» می‌رسیم. انتشارات شهید کاظمی که اتفاقاً بیشترین کتاب را در این زمینه منتشر کرده جامع‌ترین کتاب در ارتباط با مساله «برجام» را نیز با عنوان « سراب برجام » روانه بازار کتاب کرده است.
کتاب «سراب برجام» می‌خواهد به نقد و بررسی برجام بپردازد و در این کتاب که اثری حجیم نیز به شمار می‌آید تمام نقدها و نظراتی که مخالفان برجام عنوان داشته‌اند گردآوری شده و در قالب این اثر منتشرشده است. آقایان حسین کچوییان، فؤاد ایزدى، محمد جواد لاریجانى، حسن عباسى، شهریار زرشناس، مظفر نامدار، کارخانه‌اى، نبویان، نادرى، رزاقى، فریدون عباسى، حسین شریعتمداری، مهدى محمدى، حمید رسایى، یاسر جبرائیلی و ... بخشی از افرادی هستند که مقالاتی از آنها در این کتاب به چشم می‌خورد.
« پرونده هسته‌ای و ابعاد پیدا و پنهان آن » اثر کامران غضنفری که انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی آن را منتشر کرده علاوه بر بررسی روند پیشرفت پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در دولت‌های هفت، هشت، نه و ده و ادامه این روند در دولت یازدهم برخی زوایای پنهان این پرونده را که مسوولان دولتی تمایلی به آشکار شدن آنها ندارند نیز بررسی کرده است. این کتاب از این حیث که روندی تاریخی داشته و تمام زوایای مذاکرات هسته‌ای در طول قریب به بیست سال اخیر را بررسی کرده، حائز اهمیت است.
کتاب « گزارش ناخوانده از سرانجام یک مسیر » با هدف بررسی جامع تحریم‌های کشور در حوزه‌های مختلف اقتصادی و روشن کردن سرانجام مسیر مذاکره برای رفع آنها دیگر اثری است که در طی این سال‌ها منتشر شده است. این کتاب قصد دارد با فراهم کردن شناخت نسبت به واقعیات موجود و جزئیات تعیین‌کننده در حوزه تحریم‌ها و آشنا کردن خوانندگان با طراحی‌های پیچیده حقوقی، سیاسی، اقتصادی تحریم‌کنندگان در میز مذاکره و در میدان عمل و نیز واکاوی دقیق تجربه توافق ژنو در رفع تحریم‌ها، سرنوشت مسیر رفع تحریم با مذاکره را به طرز ملموس و دقیقی روشن کند. این کتاب را اندیشکده صدق با همکاری انتشارات شهید کاظمی منتشر کرده است.
محمدسعید احدیان را باید یکی از فعالان عرصه برجام و مذاکرات هسته‌ای برشمرد. او با کتاب « برجام، تحلیل کلان و خرد » بار دیگر در کتاب‌فروشی‌ها دیده شد. «مؤلف در مقدمه این کتاب آورده: «تلاش ما این است که در تحلیلی کلان با روش علمی داده‌ها، ستانده ها، قوت‌ها و ضعف های برجام را کنار هم برآیندگیری کنیم؛ همچنین در تحلیلی خرد، بود یا نبود حفره‌های حقوقی، سیاسی و امنیتی احتمالی را مطالعه کنیم. آنگاه در صورت وجود این حفره‌ها، میزان تأثیرگذاری‌شان در نتیجه نهایی برجام را بررسی می‌کنیم. در نهایت نیز با روشی علمی به انطباق و انحراف گیری برجام با خطوط قرمز علنی شده می‌پردازیم.» این کتاب را نیز انتشارات موسسه خراسان منتشر کرده است.
ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز در نوشتن و انتشار کتاب در ارتبا با مذاکرات هسته‌ای فعال بودند. کتاب « ماراتن مذاکرات هسته‌ای، از سعدآباد تا کوبروگ » به قلم نادر انتصار رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه بوستون و کاوه افراسیابی، استاد دانشگاه بوستون آمریکا کتابی بود که ترجمه و در ایران رونمایی شد. این کتاب با نگاهی تاریخی و البته تحلیلی به پیشینه برنامه هسته‌ای ایران در زمان رژیم پهلوی پرداخته و در ادامه به کلیه ادوار مذاکرات در دوران روحانی، لاریجانی، جلیلی و ظریف اشاره کرده است. نگاه حقوقی و البته راهبردی به آثار و تبعات تصمیمات و توافقات دیگر ویژگی است که این کتاب در خود دارد. این کتاب را نشر قومس منتشر کرده است.
« خورشید از غرب طلوع نمی‌کند » عنوان کتابی است که می‌خواهد از سیر تا پیاز نیم‌قرن پرونده هسته‌ای ایران برای خواننده سخن بگوید. این کتاب را آقای محمد علی لیالی تألیف و انتشارات رواق اندیشه روانه بازار کتاب کرده است. در این کتاب علاوه بر بیانات و اظهارنظرهای رهبر معظم انقلاب پیرامون مذاکرات هسته‌ای، نظرات شخصیت‌های مختلف داخل نظام را نیز در خود دارد.
« هلی بُرن از پشت میز » عنوان یکی دیگر از کتبی است که در این زمینه منتشر شده است. این کتاب به بررسی اهداف راهبردی ایالات متحده آمریکا از پیگیری مذاکرات دوجانبه با ایران در موضوع هسته‌ای پرداخته است. مؤلفین این کتاب با مطرح کردن سوالاتی پیرامون این مساله در صدد هستند تا دست ایالات متحده در این مذاکرات را برای خواننده رو کنند. این کتاب را انتشارات شهید کاظمی منتشر کرده است.
حمید بعیدی نژاد مدیرکل امور بین‌الملل وزارت امورخارجه از ابتدای مذاکرات هسته‌ای با کشورهای 1+5 در دولت یازدهم در جمع مذاکره‌کنندگان حضور داشته و مدیریت هیات کارشناسی ایران را بر عهده گرفت از همین رو وی در جریان جزئیات این گفت‌وگوها و فراز و فرودهای بسیار آن از نزدیک قرار داشته است به همین خاطر وی کتابی با عنوان « گام به گام با برجام از آغاز تا فرجام » نوشته و انتشارات مخاطب آن را منتشر کرده است. این کتاب شامل گفت‌وگوها و یادداشت‌هایی است که از مرحله مذاکره و حصول تفاهم ژنو تا پایان مذاکرات لوزان و حصول تفاهم نهایی در مذاکرات وین پرداخته است.
برجام و حواشی آن به قدری قابل توجه بوده که سیدمحمدکاظم بجنوردی رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی نیز دست به قلم شود تا پیرامون آن بنویسد. کتاب « ایران پس از برجام » عنوان اثری است که به قلم وی تألیف شده و به گفته بجنوردی علاقه‌اش به ایران عامل اصلی تألیف کتاب بوده است.
یکی از محل‌های رجوع در بحث مذاکرات و توافق هسته‌ای بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده است. از این حیث کتب متعددی با رجوع به این نظرات منتشر شده است. « عقب نشینی ممنوع » یکی از این کتب است که مرحوم مهدی مطلبی آن را تدوین کرده است. از این محقق مباحث هسته‌ای کتاب دیگری با عنوان « راز آنچه مرقوم داشته‌اند » نیز منتشر شده که در این کتاب پرده از نامه تاریخی حجت الاسلام حسن روحانی به رهبر انقلاب برداشته است. در این کتاب با اشاره به پاسخی که رهبر انقلاب به نامه رئیس جمهور داده‌اند سرفصل‌های دستاوردهای تیم مذاکره کننده به صورت مجزا بررسی شده است. کتاب‌های «عقب نشینی ممنوع» و «راز آنچه مرقوم داشته‌اند» را انتشارات شهید کاظمی منتشر کرده است.
در این بین حتی برخی کتاب‌هایی نیز منتشر کردند و رایگان در فضای مجازی آن را در دسترس قرار دادند، یکی از این کتاب‌ها « نقد و بررسی متن توافقنامه ژنو » بود که دفتر مطالعات گفتمان انقلاب اسلامی آن را منتشر کرده بود. این کتاب بر آن است تا تمام شبهات متن توافقنامه را پاسخ بدهد و ترجمه‌های گوناگونی را که از این متن شده بود در خود دارد تا با خوانش آنها بتوان به شبهات این متن پاسخ درستی داده شود. « برجام دروازه نفوذ » نیز یکی دیگر از کتبی است که در فضای مجازی رایگان پخش شده و در دسترس است.
