درمان ریشه یا عصب کشی (اندودانتیکس) یکی از فرایندهای دندانپزشکی است که به منظور درمان عفونت هسته‌ی ریشه‌ی دندان (سیستم کانال ریشه) مورد استفاده قرار می‌گیرد و هدف آن ترمیم و حفظ دندان است.
به گزارش مرور نیوز ، درمان ریشه یا عصب کشی (اندودانتیکس) یکی از فرایندهای دندانپزشکی است که به منظور درمان عفونت هسته‌ی ریشه‌ی دندان (سیستم کانال ریشه) مورد استفاده قرار می‌گیرد و هدف آن ترمیم و حفظ دندان است. اصطلاح "کانال ریشه" برای توصیف حفره‌ی طبیعی درون مرکز دندان استفاده می‌شود. عفونت نتیجه‌ی تجمع باکتری‌هایی است که در دهان زیست می‌کنند و دندان را مورد حمله قرار می‌دهند. این اتفاق ممکن است پس از حوادث زیر رخ دهد:
پوسیدگی دندان
نفوذ آلودگی از راه پر شدگی قبلی دندان
آسیب به دندان در نتیجه‌ی حوادثی از قبیل زمین خوردن
ساختار دندان
دندان از دو قسمت تشکیل شده است. تاج دندان که در بالاترین قسمت دندان واقع شده است و در دهان قابل مشاهده است. ریشه‌ی دندان که تا درون استخوان فک امتداد دارد و نقش تکیه گاه را ایفا می‌کند و دندان را در محل خود نگه می‌دارد.
اجزاء دندان
مینای دندان: پوشش سخت بیرونی دندان.
عاج دندان: ماده‌ای نرم‌تر که مینای دندان را حمایت می‌کند و بیشترین بخش دندان را تشکیل می‌دهد.
سمنتوم: ماده‌ای سخت که سطح ریشه‌ی دندان را پوشش می‌دهد.
پالپ دندان: بافت نرم واقع در مرکز دندان.
کانال ریشه از پالپ دندان تشکیل شده است که از تاج دندان تا انتهای ریشه‌ی آن امتداد می‌یابد و محل قرار گیری اعصاب دندان درون کانال ریشه‌ی دندان است. یک دندان به تنهایی ممکن است بیشتر از یک کانال ریشه داشته باشد. پس از رشد دندان و بیرون آمدن کامل آن از لثه، اعصاب درون دندان چندان مهم نیستند. تنها عملکرد آنها درک حس لامسه است – حس کردن داغی یا سردی. وجود یا عدم وجود عصب روی عملکرد روزمره‌ی دندان تاثیر چندانی نخواهد داشت.
چه زمانی نیاز است جراحی درمان ریشه انجام شود؟
درمان ریشه تنها زمانی ضروری خواهد بود که تصویر رادیوگرافی با اشعه‌ی ایکس نشان دهد که پالپ در نتیجه‌ی عفونت باکتریایی آسیب دیده است. در صورت عفونی شدن دندان و عدم درمان آن، دندان از دست خواهد رفت، زیرا اجازه می‌دهد باکتری تکثیر یابد و منتشر شود. باکتری و دیگر باقی‌مانده‌های پوسیدگی دندان می‌توانند موجب عفونت یا آبسه‌ی دندان شوند. آبسه‌ی دندان به پاکت پر از چرکی گفته می‌شود که در انتهای ریشه‌ی دندان تشکیل می‌شود. آبسه زمانی اتفاق می‌افتد که عفونت فراتر از انتهای ریشه‌های دندان منتشر می‌شود.
علائم عفونت پالپ
- بروز درد حین خوردن یا نوشیدن غذاها یا نوشیدنی‌های سرد یا داغ.
- بروز درد حین گاز زدن یا جویدن.
- لق شدن دندان.
با گسترش عفونت، معمولا این علائم از بین خواهند رفت که نشان دهنده‌ی مرگ پالپ و از بین رفتن آن خواهد بود. پس از آن به ظاهر دندان بهبود یافته است، در حالی که در واقع عفونت در سراسر کانال ریشه منتشر شده است.
علائمی که در پایان بروز می‌یابند
- بازگشت درد حین جویدن و گاز زدن
- تورم بافت لثه نزدیک دندان عفونی
- خروج چرک از دندان عفونی. ممکن است در یک سمت دندان حفره یا منفذی ایجاد شود که از آن به درون لثه یا از راه گونه چرک به درون پوست تخلیه شود.
- تورم صورت که ممکن است به سایر نواحی صورت، گردن یا سر نیز گسترش یابد.
- تیره شدن رنگ دندان
- تحلیل استخوان اطراف نوک ریشه‌ی دندان
در صورت افزایش درد دندان، مهم است که هر چه سریعتر به دندانپزشک مراجعه کنید. در صورت عفونی شدن دندان، پالپ به صورت خود به خود بهبود نخواهد یافت. به جا ماندن عفونت دندان در دهان ممکن است وخیم‌تر شود. بعلاوه در صورتی که عفونت درون دندان گسترش یابد، شانس موفقیت درمان ریشه یا عصب کشی نیز کاهش خواهد یافت.
آنتی بیوتیک‌ها– داروهایی که برای درمان عفونت باکتریایی مورد استفاده قرار می‌گیرند- در درمان عفونت ریشه‌ی دندان موثر نیستند.
علل آسیب به عصب و پالپ دندان
در نتیجه‌ی پوسیدگی‌های عمیق، فرایندهای دندانپزشکی مکرر روی دندان، پر شدن دندان در حجم زیاد، ترک خوردن یا لب پر شدن دندان، یا آسیب به صورت می‌توانند موجب حساسیت، التهاب و عفونت اعصاب و پالپ دندان شوند.
فرایند درمان ریشه یا عصب کشی
برای درمان عفونت ریشه‌ی دندان، بایستی باکتری تخلیه شود. این کار از دو طریق انجام می‌شود:
تخلیه‌ی باکتری از راه سیستم کانال ریشه (درمان ریشه یا عصب کشی)
کشیدن دندان
کشیدن دندان معمولا توصیه نمی‌شود، بهتر است تا جای ممکن دندان‌های طبیعی حفظ شوند.
برای تخلیه‌ی باکتری ابتدا درون دندان حفره‌ای ایجاد می‌شود، سپس با استفاده از ابزارهای درمان ریشه از راه حفره‌ی ایجاد شده پالپ عفونی تخلیه می‌شود. پس از آن کانال ریشه توسط ماده‌ی پر کننده یا روکش دندان پر و پس از آن سیل (مهر و موم) خواهد شد. در اکثر موارد، بافت عفونی اطراف دندان به صورت طبیعی بهبود خواهد یافت. پیش از انجام درمان ریشه، معمولا بی‌حسی موضعی تزریق می‌شود. بنابراین، فرایند بدون درد خواهد بود و پر کردن دندان ناخوشایند نخواهد بود. معمولا درمان ریشه موفقیت آمیز است. از بین هر ۱۰ مورد درمان ریشه، ۹ مورد از آنها تا بیش از ۱۰ سال دوام خواهند داشت.
بهبود پس از درمان ریشه
پس از اتمام درمان ریشه، طی دوره‌ی نقاهت، مهم است که از دندان مراقبت شود. باید تا تکمیل کل فرایند درمان از گاز زدن غذاهای سفت و خشک بپرهیزید. پس از درمان نهایی، دندان ترمیم شده دردی نخواهد داشت، گرچه ممکن است به مدت چند روز حساس باشد. می‌توان برای تسکین درد از مسکن‌هایی استفاده کرد که مصرف آنها نیاز به نسخه‌ی پزشک ندارد، از قبیل پاراستامول (استامینوفن) یا ایبوپروفن. در صورتی که پس از مصرف مسکن‌ها درد یا تورم تداوم داشت، به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
پیشگیری از نیاز به درمان ریشه
خوب است که راه حلی برای حفظ دندان عفونی وجود دارد، اما همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. در اکثر موارد، کار سختی نیست که از نیاز به درمان ریشه پیشگیری نمود. رعایت روزانه‌ی بهداشت دهان و دندان در منزل و مراجعه‌ی منظم به دندانپزشک نقش کلیدی دارند.
دو مرتبه در روز با مسواک نرم مسواک بزنید.
هر روز نخ دندان بکشید.
از خوردن میان وعده‌های مضر و شیرینی‌جات مانند آبنبات، شیرینی و نوشابه بپرهیزید. باکتری‌هایی که در دهان وجود دارند عاشق شکر هستند و موجب افزایش حالت اسیدی دهان و پوسیدگی دندان می‌شوند.
در صورت بروز مشکلات دهان و دندان فورا به دندانپزشک مراجعه کنید.
منبع: وبسایت دکتر کاووس قاجار متخصص عصب کشی و جراحی ریشه دندان و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران