شیخ بهایی، حکیم و مفسر بزرگ جهان اسلام و از جمله شخصیت‌ایی به‌شمار می‌رود که در تاریخ اندیشه، ادبیات و فرهنگ ایران زمین نقش بسیار مهمی داشته است. این دانشمند وارسته توانست با دیدگاه‌های ژرف خود جوامع گوناگون را با نور دانش آشنا سازد.
به گزارش مرور نیوز به نقل از خبرگزاری موج، دنیای اسلام همواره کانون اندیشمندان و عالمانی بوده که تمامی کمالات انسانی در وجود آنان گرد آمده است، از جمله آنها می‌توان به شیخ بهایی اشاره کرد؛ عالمی وارسته که با شهرتی جهانی، توسط دیگر دانشمندان ستوده شده و همواره خلاقیت‌ها و تولیدات علمی او سبب اظهار شگفتی و حیرت دیگران شده است،. گرچه بررسی روزگار و جامعه پرماجرای دوره شیخ بهایی بدون ملاحظه اوضاع و احوال حاکم بر دوارنی که در آن می‌زیسته است اگر هم میسر باشد، دقیق و کامل نیست. با استناد به آثار مکتوب شیخ بهایی و گزارش‌های مستند تاریخی با وجود آنکه او از جمله علمای طراز اول زمان خود بوده است.
بهاء‌الدین محمدبن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی، عالم بزرگ اسلام در ۹۲۵ هجری دیده به جهان گشود. خانواده او قزوین را که مرکز دانشمندان شیعه بود برای زندگی برگزید و شیخ بهایی در آنجا رشد و پرورش یافت. او در محضر استادانی همچون «عزالدین حسین عاملی، عبدالله بن شهاب‌الدین حسین یزدی، مولانا افضل قاینی، حکیم عماد الدین محمود، ابی الطیف مقدسی و ملا محمد باقر یزدی» بهره‌های فراوانی برد.
این عالم اندیشمند، بیش از ۹۵ کتاب، رساله و آثار برجسته به نثر و نظم تألیف کرد که «کشکول شیخ بهایی» از مهم‌ترین آنها است. او در سرودن شعر نیز تبحر کافی داشت و شعرهای فارسی وی بیشتر شامل مثنوی، غزل و رباعی می شود. زهد و عرفان ویژگی شعری این شاعر با دیگرا شاعران بنام است. همچنین شیخ بهایی در ریاضی، معماری و مهندسی نیز مهارت داشت که طبق گفته‌ها نظارت بر معماری چندین اثر همچون «معماری مسجد امام در اصفهان، مهندسی حصار نجف، ساعت ظلی در مغرب مسجد امام در اصفهان، تقسیم آب زاینده رود در محله های این شهر، تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و ساختمان گلخن گرمابه‌ای» از جمله خدمات برجسته او در این زمینه است.
از این روی سوم اردبیهشت سال ۱۳۸۸ به مناسبت چهارصدمین سال درگذشت شیخ بهایی به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و به پاس مقام علمی این دانشمند بزرگ؛ این روز در سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد(یونسکو) به نام این فقیه برجسته به ثبت رسید و از آن پس همه ساله گرامی داشته می‌شود.
خبرنگار خبرگزاری موج، به همین مناسبت گفت وگویی با «منصور جعفری» پژوهشگر ادبی و نویسنده داشته است.
شیخ بهایی، سرآمد عصر صفوی
جعفری، با بیان اینکه گرچه شیخ بهایی در بسیاری از علوم زمان خود سرآمد بود اما تحولی نوین ایجاد نکرد، گفت: تألیفات به‌جای مانده از شیخ بهایی نمایانگر رویکردهای عمده او به زمینه‌های مختلف است. کار مهم شیخ در ریاضیات و نجوم نیز بود که توانست این علوم را که واپسـین لحظات عمر خود را در حوزه‌های علمیه سپری می‌کرد، برای مدت کوتاهی زنده نگاه دارد. اندیشه‌های شیخ را باید ورای وجوه مختلف معرفتی و علمی روزگارش یافت. در واقع او را به عنوان آخرین چهره جهانی در اسلام می‌شناسند که اندیشه وحدت علوم را در خود تحقق بخشیده است.
وی در ادامه افزود: نقش شیخ بهایی در برخی از علوم زنده نگه داشتن پیکره رو به زوال علم در حوزه‌های علمیه بوده است. به واقع او را باید پیش از هرچیز یکی از احیاگران و سازندگان بنای شیعه در ایران خواند.
چهره ادبی شیخ بهایی
این نویسنده با اشاره به برخی آثار و تألیفات برجای مانده از شیخ بهایی، بیان داشت: بهایی بالغ بر95 کتاب و رساله دارد. جامع عباسی شاخص‌ترین اثر شیخ درفقه و ابتکاری نو در نگارش متون فقهی است. نان و حلوا، که آمیخته از طنز، حکایت، تمثیل و لطایف عرفانی بود و کشکول از جمله مهم‌ترین آثار برجای مانده از این دانشمند حکیم است. اشعار او شامل مثنویات، غزلیات و رباعیات است. از نثر فارسی او تنها نمونه‌ای که در دیوان‌‌های چاپی منتشر شده می‌توان به رساله پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش اشاره کرد. همچنین از این عالم وارسته دوبیتی‌هایی هم در وصف ائمه معصوم(ع) برجای مانده است.
دانش معماری در آثار شیخ بهایی
این استاد ادبیات با توضیح اینکه در برخی از آثار شیخ بهایی می‌توان به دانش نظری و علمی اشاره کرد، بیان داشت: برخی از آثار شیخ بهایی را می‌توان به دو دسته دانش عمومی معماری و دانش ریاضیات معماری تقسیم کرد. دسته اول، اشاراتی پراکنده در کشکول اسـت. شیخ در این اثر ضمن بیان مسایل حکمی و حکایات، برخی از مباحث نظری و علمی معماری را طرح کرده است. در دسته دوم، شیخ به نقش روان شناختی ابعاد فضا اشاره کرده است. شیخ بهایی یکی از محورهای اصلی و ستون فقرات جنبش معماری عصر صفوی و مکتب معماری و شهرسازی در اصفهان سده‌های دهـم و یازدهم هجری است. همچنین از میان آثار شیخ بهایی سه اثر «خلاصه الحساب، رساله فی تحقیق جهه القـبله و رسـاله اسطرلاب» به فارسی و عـربی، در باب کاربرد ریاضیات و نجوم در معماری و مهندسی حایزاهمیت است.
مباحث نظری عرفان در آثار شیخ بهایی
وی با اشاره به اینکه بهایی، علاوه بر توجه به مباحث نظری عرفان که در آثار او بازتاب دارد، در برخی از وجوه زندگی وی سلوکی عاشقانه و درویشانه نیز دیده می‌شود، گفت: برپایه استناد به برخی متون شیخ به مصاحبت ارباب سلوک شوق فراوان داشت. شیخ به دلیل آنکه زبان مادری‌اش عربی و فارسی علمی و رسمی را از راه مطالعه متون اصیل نظم و نثر فارسی آموخت و نیز به سبب آنکه دانشمند علوم دینی بود، واژگان عربی را در آثار و اشعار خود به‌وفور به‌کار برده است. اما با این حال غزل‌ها و رباعیات او بسیار روان و دلنشین و مثنوی‌هایش نیز ساده و محکم هستند. از سوی دیگر عرفان شیخ بهایی با همه ذوق و ظرافتی که دارد عرفانی خودبنیان و مستقل نیست و چنین به نظر می‌رسد که او بیشتر از راه مطالعه آثار شعر عرفانی فارسی با این سبک آشنا شده است و بنابر ذوق و ملاحظات عرفانی اشعار خود را عرضه کرده است. به گواه بسیاری مولانا و مثنوی او جایگاه ویژه‌‌ای در کار شاعری و عرفان و اندیشه بهایی داشته است، به‌طوری که از او با نام مولوی معنوی یاد می‌کنند. در واقع می‌شود گفت حافظ بر غزلیات و مولانا بر مثنوی‌های عرفانی او بیشترین تأثیر را گذاشته‌اند.
